Hoe zit het met al die namen?
Zijn de zwarte bij en de donkere bij twee verschillende rassen? Wat is het verschil tussen Apis mellifera en Apis mellifera mellifera? En wat is een lijn of lineage en tot welke behoort de donkere of de Zwarte bij? Hier lichten we de verschillen, overeenkomsten en onze voorkeur voor de term ‘donkere bij’ en ‘landras’ in plaats van ‘zwarte bij’ toe.
Zwarte bij versus donkere bij
‘Zwarte bij’ en ‘donkere bij’ zijn twee benamingen voor hetzelfde beestje. In het Nederlandse taalgebied is naast ‘donker’ ook ‘zwart’ in zwang. De kleur, in contrast tot die van geïmporteerde soorten, zal daar een rol in spelen. De inheemse honingbij is nu eenmaal onmiskenbaar zwarter. Toch is het zeker door de vaak sterk aanwezige donkere maar niet-zwarte beharing geen volledig zwarte bij. Aan de aanduiding zwart ligt mogelijk ook een wat erg letterlijke vertaalslag vanuit het Frans ten grondslag. Daar spreekt men over l’abeille noire. Noir betekent in het Frans echter niet alleen zwart, maar ook donker.
Internationale benaming voor donkere of zwarte bijen
In 1988 verscheen van de hand van Professor Friedrich Ruttner de eerste editie van een 56 pagina’s tellend boekje over The European Dark Honey Bee (EDHB). Inmiddels is het boek uitgegroeid tot een regelmatig aangehaald standaardwerkje dat zeker heeft bijgedragen aan breed gebruik van de term ‘donkere bij’ naast het ingeburgerde ‘zwarte bij’.
In het Engelse taalgebied is het gebruik van ‘native honeybee’ overigens ook heel gangbaar.
Voor de liefhebbers: de 2004 editie van Ruttners boekje is in Engeland nog altijd verkrijgbaar als soft- en als hardcopy via de Britse organisatie Bibba.
Ook in Duitsland spreekt men van Dunkle Bienen. Sicamm, de internationale conservatie-organisatie van de dark bee, houdt in haar naam ook donker aan. Voor vereniging ’t Landras allemaal redenen om ‘donkere bij’ in de naam van de vereniging te plaatsen ten koste van het misschien wat meer gebezigde ‘zwarte bij’.
Latijnse naam voor de donkere of zwarte bij en lineages
Toen Linnaeus in de 18de eeuw de honingbij een Latijnse naam gaf kende hij maar één ras dat hij de naam Apis mellifera meegaf. De combinatie van die twee woorden is inmiddels de overkoepelende benaming voor alle westerse, Noord-Afrikaanse en Centraal-Aziatische honingbijen.
Omdat binnen ondersoorten van Apis mellifera grote onderlinge genetische verschillen maar ook specifieke overeenkomsten zitten, spreekt men ook nog van lineages of lijnen. A.m.m. (onze lokale zwarte bij) bij valt net als de Spaanse-Portugese bij iberiensis onder de M-lineage. Die twee rassen zijn dus redelijk nauw aan elkaar verwant.
Er is nog één andere Europese lineage: de C-lijn waartoe enkele Zuid- en Oost-Europese soorten zoals de carnica en ligustica behoren. De Apis mellifera siciliana is dan weer een interessant grens geval. Deze Siciliaanse zwarte bij was oorspronkelijk ingedeeld in de M-lineage, maar blijkt toch nauwer verwant aan Noord-Afrikaanse honingbijen (A-lineage).
Ook Linnaeus zou tot het inzicht komen dat de zwarte bij niet de enige honingbij was en dat er nog andere ondersoorten bestonden. Daarom voegde hij voor de West-Europese zwarte bij nog eens mellifera toe aan de naam. Zo ontstond de dubbelop naam Apis mellifera mellifera. Andere ondersoorten zijn volgens dezelfde drie-delige structuur benoemt, zoals de oranjekleurige Apis mellifera ligustica, die op het Italiaanse vaste land inheems is.
Voor de zwarte bij kom je naast de naam Apis melliifera mellifera mogelijk nog Apis mellifera mellifera linnaeus tegen, soms met vermelding 1758. Die toevoegingen zijn simpelweg verwijzingen naar de naamgever en het jaar van naamgeving.
Hoe verhoudt de naam het Landras zich tot de zwarte bij?
Het Landras is nog een andere naam voor onze inheemse zwarte bij. Toch horen we die naam ook nog wel eens gebruikt worden voor bastaard bijen. Dat zijn dan weer hybride tussenvormen die ontstaan zijn door ongecontroleerde kruisingen van zwarte bijen en invasieve geïmporteerde rassen. Als deze bijen ogen als zwarte bijen wordt aan zulke bastaards nog wel eens de verkeerde naam gehangen. Ook de stekelige eigenschappen van zulke ‘zwarte bijen’ worden daardoor onterecht nog wel eens gekoppeld aan het donkere inheemse landras A.m.m.
Zwarte bijen, A.m.m. en andere synoniemen
Als vereniging communiceren we dus officieel over ‘de donkere bij’ en die term is ook onderdeel van de naam: ’t Landras de inheemse donkere bij (Apis mellifera mellifera). Op onze site en daarbuiten kan je met enige regelmaat de volgende synoniemen tegenkomen die dus allemaal verwijzen naar dezelfde, deels zwarte, bij:
- Zwarte bij en zwarte bijen
- Het landras
- Donkere bij en donkere honingbij
- Inheemse honingbij
- Zwarte honingbij
- Apis mellifera mellifera of Apis mellifera mellifica
- De gedeeltelijke afkortingen: Apis m. mellifera of A.m.mellifera.
- De afkortingen A.m.m. en Amm.
Meer weten over de zwarte bij?
Deze artikelen vormen samen een eerste kennismaking met de zwarte bij:
